Kamfora to związek występujący w niektórych drzewach z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Pozyskiwano ją głównie z kory, gałązek i drewna cynamonowca kamforowego (Cinnamomum camphora Ness et Eberm.) poprzez destylację z parą wodną i sublimację. Związek ten był stosowany już w starożytności w Indiach, do różnego rodzaju rytuałów religijnych. Do Europy kamforę sprowadzili Arabowie w okresie średniowiecza. W XVIII wieku wykorzystywana była jako substancja epileptogenna w leczeniu psychoz. Tradycyjnie stosowano ją również jako lek na przeziębienie, ból mięśni, zapalenie oskrzeli, skręcenia czy reumatyzm najczęściej w postaci balsamów. Strukturę chemiczną kamfory określono w 1893 roku. Dokonał tego niemiecki chemik Julius Bredt. Kamfora była i jest nadal substancją farmakopealną w wielu krajach. Również manuały farmaceutyczne podawały liczne przepisy na leki w skład, których wchodziła kamfora:

Brassicon​

Emplastrum Domesticum

Vinum Camphoratum

a)

b)

Kamfora to związek z grupy terpenów (bicykliczny monoterepnowy keton) o charakterystycznym aromatyczno-drzewnym zapachu i gęstości 0,992 g/cm³. Farmakopea Polska zawiera monografię dla D-kamfory oraz kamfory racemicznej. Obie postacie kamfory występują w postaci białego lub prawie białego krystalicznego proszku lub kruchej krystalicznej masy. Substancja ta bardzo łatwo rozpuszcza się w etanolu 96% i  olejach tłustych, zaś w wodzie i glicerolu jest trudno rozpuszczalna. W temperaturze pokojowej kamfora łatwo sublimuje. Temperatura topnienia kamfory, według różnych źródeł wynosi od 170 do 181 °C, zaś temperatura wrzenia 204°C.

Kamfora działa aktywująco na receptory TRPV1, TRPV3, TRPM8 oraz hamująco na receptor TRPA1. Receptory TRPV1 występują głownie w neuronach nocyceptywnych obwodowego układu nerwowego i uczestniczą m.in. w przenoszeniu i modulowaniu bólu, zaś receptory TRPV3 biorą udział w odczuwaniu nieszkodliwych dla ludzi temperatur. Powtarzająca się stymulacja tych receptorów przez kamforę prowadzi do uwrażliwienia receptorów, czego skutkiem jest zmniejszona odpowiedź receptora, co prawdopodobnie prowadzi do działania przeciwbólowego kamfory. Z hamowaniem receptorów TRPA1 związany jest efekt przeciwbólowy i przeciwświądowy kamfory. Z kolei aktywacja wrażliwych na zimno receptorów TRPM8 tłumaczyć może działanie chłodzące kamfory po aplikacji na skórę.

Wykazano, że kamfora może mieć działanie antycholinergiczne oraz przeciwhistaminowe i dzięki temu łagodzi objawy przeziębienia takie jak np. kaszel czy stany zapalne oskrzeli. Zgodnie z Farmakopeą Polską XI kamfora stosowana jest jako substancja rozgrzewająca, przeciwświądowa, wywołująca miejscowe przekrwienie w postaci maści lub roztworów w stężeniach od 1 do 10%. Aplikowana jest miejscowo w celu łagodzenia dolegliwości bólowych stawów i mięśni. Preparaty z kamforą wykorzystuje się także pomocniczo w leczeniu przeziębień oraz odmrożeń I stopnia (np. olejek kamforowy). Ponadto wykazano, że kamfora może stanowić czynnik uwrażliwiający na promieniowanie w radioterapii, a tym samym przyczyniać się do zmniejszenia wzrostu objętości guzów nowotworowych.

Kamfora szybko wchłania się do krążenia ogólnego zarówno po podaniu miejscowym na skórę jak również poprzez inhalację. W ustroju metabolizowana jest w wątrobie podlegając procesom utleniania i glukuronizacji, a nieaktywne metabolity wydalane są przez nerki. Okres półtrwania kamfory wynosi około 167 minut. Nie odnotowano działania toksycznego kamfory po zastosowaniu dawek niższych niż 30 mg/kg masy ciała. Preparatów z kamforą nie należy stosować na podrażnioną lub uszkodzoną skórę oraz u pacjentów poniżej 12. roku życia.

Monografie narodowe Farmakopei Polskiej XI podają receptury dla spirytusu kamforowego, maści kamforowej, spirytusu mydlano-kamforowego oraz maści ichtamolowo-kamforowej. Z kolei w Farmakopei Polskiej VI znajduje się monografia dla oleju kamforowego.

Spirytus kamforowy (Camphorae spiritus, Spiritus camphoratus, Solutio Camphorae spirituosa)  to wodno-etanolowy roztwór kamfory otrzymywany poprzez rozpuszczenie kamfory w etanolu 96%, dodanie wody i zmieszanie wg następującego przepisu:

Maść kamforowa (Camphorae unguentum) to półstała postać leku otrzymywana poprzez rozpuszczenie kamfory w stopionym podłożu adsorbcyjnym emulgującym wodę o temp. około 40°C wg następującego przepisu:

Spiritus mydlano-kamforowy (Spiritus saponato-camphoratus, Opodeldoc liquidum, mazidło kamforowe) to żółta przeźroczysta ciecz, otrzymana poprzez zmieszanie wszystkich wymienionych poniżej składników, odstawienie mieszaniny na 24 godziny, a następnie jej przesączenie.

Maść ichtamolowo-kamforowa (Unguentum contra congelationem, maść przeciw odmrożeniom) to półstała postać leku otrzymywana poprzez rozpuszczenie kamfory w stopionym podłożu absorbcyjnym o temperaturze około 40°C, dodanie ichtiolu i zmieszanie wszystkich składników.

Olej kamforowy (Oleum camphoratum) to olejowy roztwór kamfory otrzymany poprzez rozpuszczenie kamfory w oleju rzepakowym w kąpieli wodnej w temp. 40°-50°C.

Kamfora jest substancją praktycznie nierozpuszczalną w wodzie. Jeśli jednak zastosuje się solubilizator (pośrednik rozpuszczania) taki jak np. polisorbat (Tween) możliwe jest uzyskanie wodnego roztworu kamfory. Ilość potrzebnego solubilizatora oblicza się na podstawie odpowiedniego wzoru dostępnego w podręcznikach do receptury aptecznej. Kamfora z salolem, mentolem i tymolem tworzy mieszaniny głęboko eutektyczne, ulegające stopieniu w temperaturze pokojowej. W celu wykonania leków stałych z tymi związkami należy rozdzielić poszczególne składniki.

1. Farmakopea Polska XI. (2017) Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne.
2. Gajewska M., Szulc J., Płaczek M., Sznitowska M. (2012) Podstawy receptury aptecznej. Gdański Uniwersytet Medyczny.
3. Hamidpour , Hamidpour S., Hamidpour M., Shahlari M. (2013) Camphor (Cinnamomum camphora), a traditional remedy with the history of treating several diseases. International Journal of Case Reports and Images 4(2): 86–89.
4. Martin D., Valdez J., Boren J., Mayersohn M. (2004) Dermal absorption of camphor, menthol, and methyl salicylate in humans. J Clin Pharmacol. 44 (10): 1151–1157.
5. Pearce J.M.S. (2008) Leopold Auenbrugger: Camphor – induced epilepsy – remedy for manic psychosis. Eur Neurol 59: 105–107.
6. Podbielski J., Kuczyński E. (1922) Przepisy na Preparaty Farmaceutyczne (Manuale Pharmaceuticum). Wydawnictwo „Wiadomości Farmaceutyczne”.
7. Zuccarini P., Soldani G. (2009) Camphor: benefits and risks of a widely used natural product. Acta Biologica Szegediensis 53(2): 77–82.
8. bunkdrug.ca (dostęp na dzień 25.08.2019).
9. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (dostęp na dzień 25.08.2019).