WYTRĄCANIE SŁABYCH KWASÓW

Wśród niezgodności chemicznych wyróżnia się wytrącanie słabych kwasów. Problem ten spotykany jest w przypadku przygotowywania postaci leków takich jak: roztwory, mieszanki czy krople, a niezgodność związana jest z odczynem pH środowiska. W tym przypadku w kwaśnym środowisku następuje wydzielenie się słabych kwasów z roztworu w postaci osadów.
Substancje związane z wytrącaniem

W praktyce recepturowej najczęściej wytrącają się: fenobarbital z fenobarbitalu sodu, teobromina z diuretyny (Theobrominum natricum et Natrii salicylas) i teofilina z aminofiliny w kwasowym środowisku. 

Fenobarbital sodu zawsze daje niezgodności z:

  • kwasem solnym,
  • chlorowodorkiem papaweryny i morfiny,
  • syropem malinowym (Sir. Rubi idaei), wiśniowym (Sir. Cerasi), widocznym jako zmiana barwy syropów.

W zależności od stężenia z bromkiem i chlorkiem sodu oraz fosforanem kodeiny. Tutaj pomocne są dostępne tabele, w którym można sprawdzić przy znanym stężeniu obu substancji czy niezgodność wystąpi bądź nie. Ważne, że jeżeli stężenie fenobarbitalu sodu przekracza 1%, to zawsze występuje niezgodność z bromkiem lub chlorkiem amonu oraz z fosforanem kodeiny, ale kiedy stężenie fenobarbitalu sodu wynosi 0,2% i poniżej, to można być pewnym, iż niezgodności nie ma.

W praktyce fenobarbital pozostaje zgodny zawsze (niezależnie od stężenia) z siarczanem atropiny, chlorowodorkiem efedryny, odwarami i nalewkami (nawet z kwaśnym odwarem z korzenia kozłka lekarskiego).

Z roztworu diuretyny osad teobrominy będzie się wytrącał nawet w nieznacznie zakwaszonym środowisku ze względu na większą wrażliwość nawet na nieznaczne zakwaszenie środowiska. Sytuacja będzie miała miejsce w obecności odwarów, wyciągów, syropów i nalewek, dlatego diuretynę należy zawsze wydać osobno w postaci proszków. Oczywiście zmianę trzeba wykonać przy porozumieniu z lekarzem. Takie samo postępowanie obowiązuje również w przypadku obecności aminofiliny w przepisanej postaci leku.

Przykłady recept
Rp.
Luminali Natrii1,0
Ammonii bromati5,0
Neospasmini10,0
Aquae dest. ad100,0

Bromek amonu i neospazmina zakwaszają środowisko i wytrą ca się fenobarbital. Należy zamiast bromku amonu przepisać bromek sodu.

Rp.
Sol. Salis Erlenmeyeri15,0/200,0
Luminali Natrii0,3

Stężenie luminalu wynosi 0.15%. Zgodnie z dostępnymi w literaturze tabelami takie stężenie jest zgodne z każdą ilością bromku amonu.

Rp.
Phenobarbitali natrici1,0
Ammonii bromidi5,0
Sir. Siplicis10,0
Valerianae trae5,0
Aquae ad100,0
M.f.sol.
S. 4 x na dobę

Należy zamiast bromku amonu przepisać bromek sodu oraz zwrócić uwagę na przekroczone dawki maksymalne bromków.

Rp.
Sol. Salis Erlenmayeri4,0/80,0
Theobromini natrici et Natrii salicylatis3,0
Phenobarbitali natrici0,2
Valerianae trae ad100,0
M.f.mixt.
S. 3x dz łyżkę stołową po posiłkach

Nastąpi wytrącenie teobrominy i powstanie związku kompleksowego z bromkami – wydać teobrominę osobno w postaci proszków.

Rp.
Theobromini natrici et Natrii salicylatis4,5
Ephedrini hydrochloridi0,2
Valerianae tinc.30,0
Sir. Simplicis ad150,0
M.f.mixt.
S. 3x dz po łyżce stołowej

Diuretynę wydać osobno w postaci proszków, uwzględniając przepisane dawkowanie.

Rp.
Coffeini et Natrii benzoatis5,0
Salicis Erlenmayeri0,75
Theophyllini2,0
Aquae ad100,0
M.f.sol.
S. 3x dz łyżeczkę

 Teofilinę należy podać osobno w postaci proszków (20 proszków po 0,1g).

Piśmiennictwo
  1. Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
  2. Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
  3. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/ (dostęp 08.09.2019).