REKACJA PODWÓJNEJ WYMIANY

Występuje gƂównie w roztworach, mieszankach, pudrach pƂynnych lub maƛciach. Reakcja zachodzi pomiędzy dwoma elektrolitami i moĆŒe powodować wytrącenie nierozpuszczalnej soli. Ponadto mogą powstać nowe związki, ktĂłre są nieaktywne farmakologiczne bądĆș toksyczne.
Reakcja podwójnej wymiany - występowanie

Najczęƛciej występuje w przypadku w obecnoƛci soli wapnia (benzoesany, fosforany, mleczany, salicylany, siarczany, węglany. Z roztworĂłw chlorku i siarczanu cynku wytrąca się wodorotlenek w obecnoƛci substancji reagujących alkalicznie, garbnikĂłw oraz ichtiolu. Zjawisko zauwaĆŒalne jest takĆŒe w przypadku soli magnezu i srebra. Kolejnym przykƂadem reakcji podwĂłjnej wymiany  jest  obecnoƛć bromkĂłw o stÄ™ĆŒeniu rĂłwnym bądĆș wyĆŒszym niĆŒ 5%. W takiej sytuacji  wytrącają się osady w obecnoƛci soli alkaloidĂłw (chinini sulfas, codeini phosphas, morphini hydrochloridum, papaverini hydrochloridum).

Ogólne zasady przeciwdziaƂania reakcji

Po pierwsze – zamiana jednego ze skƂadnikĂłw na sĂłl, ktĂłra nie spowoduje powstanie osadu. W przypadku, gdy osad jest maƂy a przede wszystkim nie zawiera skƂadnikĂłw silnie dziaƂających to moĆŒna wydać taki lek, zaopatrując go w etykietę zmieszać przed uĆŒyciem. Kolejnym sposobem jest zwiększenie rozpuszczalnika, aby powstaƂa sĂłl nie ulegƂa wytrąceniu. JeĆŒeli kaĆŒda z przedstawionych propozycji nie pozwala na peƂną eliminację niezgodnoƛci naleĆŒy ƛrodek powodujący niezgodnoƛć podać osobno. Oczywiƛcie fakt ten naleĆŒy odnotować na sygnaturze leku.

PrzykƂady recept oraz objaƛnienie wykonania
Rp.
Calcii chloridi5,0
Natrii salicylatis3,0
Aquae50,0
M.f.sol.
D.S. 3xdz. ƂyĆŒeczkę

Po poƂączeniu roztworĂłw powstanie salicylan wapnia. NaleĆŒy rozdzielić skƂadniki przygotowując dwa roztwory o przepisanym stÄ™ĆŒeniu.

Rp.
Natrii phosphatis
Calcii bromidi              aa 2,0
Aquae                            ad 100,0
M.f.sol.

Po poƂączeniu skƂadnikĂłw wytrąci się fosforan wapnia. Lek moĆŒna wydać z osadem lub zamienić bromek wapnia na bromek sodu.

Rp.
 Sol. Rivanoli 1%
Aq. Calcis aa 100,0

Mleczan etoksydwuaminoakrydyny (rywanol), reaguje z wodorotlenkiem wapnia obecnym w wodzie wapiennej. Tworzy się mleczan wapnia, ktĂłry w tym stÄ™ĆŒeniu jest rozpuszczalny w wodzie ale wytrąca się etoksydwuaminoakrydyna. NaleĆŒy rozdzielić przepisane skƂadniki.

Rp.
Calcii chloridi8,0
Diuretini5,0
Aquae100,0

Salicylan sodu obecny w diuretynie reaguje z jonami wapniowymi. W wyniku reakcji powstanie salicylan wapnia co spowoduje wytrącenie się diuretyny. Zaleca się rozdzielić oba skƂadniki.

Rp.
Papawerini hydrochloridi0,4
Kalii iodidi5,0
Neospasmini20,0
Aq.ad 100,0
M.f.sol.
D.S. 3x dziennie ƂyĆŒkę

W wyniku reakcji w roztworze wytrąci się jodowodorek papaweryny. NaleĆŒy rozdzielić reagujące skƂadniki na dwa oddzielne roztwory, zachowując przepisane stÄ™ĆŒenie.

Rp.
Calii chloridi20,0
Coffeini et Natrii benzoatis1,0
Codeine phosphatis0,3
Ephedrine hydrochloridi0,4
Thymi Sir.100,0
Aquae ad 200,0
M.f. Mixturae
D.S. 3 x dziennie ƂyĆŒkę

Po wykonaniu mikstury wytrąci się fosforan wapnia. Jednak lek moĆŒna wydać z osadem, doƂączając etykietę „zmieszać przed uĆŒyciem”.

Rp.
Adonis herbae inf.5,0/150,0
Codeini phosphatis0,25
Valerianae tinct.
Convallariae tinct.      aa 25,0
Papawerini hydrochlorodi0,25
Salis Erlenmayeri10,0
M.f.Mixt.

 SĂłl Erlenmayera moĆŒe reagować z papaweryną i kodeiną, w wyniku czego powstaje osad. W powyĆŒszej recepcie stÄ™ĆŒenie kodeiny jest zbyt maƂe (>0,5%) ĆŒeby powstaƂ osad, jednak wytrąci się fosforan papaweryny. W celu poprawy recepty naleĆŒy wydać oddzielnie papawerynę w postaci proszkĂłw.

Rp.
Codeini  phosphatis0,5
Natrii bromidi10,0
Aq.ad 100,0
M.f.mixt.

Po wykonaniu powyĆŒszej recepty wytrąci się bromowodorek kodeiny. SkƂadniki naleĆŒy rozdzielić i wydać dwa roztwory o przepisanym stÄ™ĆŒeniu substancji czynnych.

Bibliografia
  1. Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
  2. KrówczyƄski L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloƄskiego, Kraków.
  3. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/(dostęp 28.09.2019).